Vepra e Bogdanit
E Diele, 06 Dhjetor 2009
Nga Ibrahim Rugova*
Filozofia e Natyres
1. Rruzullimi (Universi). Planetet
Ne kuader te krijimit te jashtem Bogdani e vendos edhe krijimin e universit apo te rruzullimit, sic i thote ai, pra krijimin e qiellit, te yjeve dhe trupave qiellore (korpenat' e qiellit), pastaj te Tokes ne teresine e universit. Se pari e jep krijimin simbas versionit teologjik te rratheve te qiejve, e pastaj ate te planeteve, si version i filozofise se natyres, qe eshte nje kompromis teologjik-filozofik. Keshtu vepron edhe me rastin kur flet per krijimin e Tokes. Pra universin, token dhe njeriun e krijesat e tjera i ka krijuar Zoti, simbas tij.
Bogdani niset nga teoria se jane dhjete qiej. Tre jane qiejt kryesore: empireo, kristalino dhe firamento. Krijimin e universit e mbeshtet ne teorine e kater elementeve te krijimit te botes, qe mesjeta e kishte marre nga Empedokli: Ajri, Uji, Zjarri, Dheu. Krysisht ne te gjitha shpjegimet e veta mbeshtetet te Ptolemeu.
Ne qiellin empiro gjendet Parajsa (Parrisi) me engjejt dhe atje e ka seline Krijuesi (Zoti). Dallon dhjete valle engjejsh, qe u pergjigjen dhjete rratheve te qiellit. Qielli firamento eshte ai qiell qe ka rene ne ujera dhe ka bere ndarjen e tyre ne ajer, ne fryme (ererat) ne zjarr, ne dete e ne lumenj. Ne kete qiell qendrojne te gjithe yjet dhe shtate planetet: Hena, Merkuri, Venera (qe kur i prin Diellit, i thone Ylli i Drites, e kur shkon mbrapa Diellit, Ylli i Mbremjes), Dielli, Marsi, Jove (Jupiteri) dhe Saturni. I teti qiell eshte firamento me yjet, pa planetet, i nenti eshte kristalino, si kristall o billur. E i dhjeti eshte qielli Primo mobile, qe leviz e sillet. Pastaj e shpjegon levizjen e planeteve qe sillen rreth diellit, po Toka nuk leviz, qe Bogdani e thote ne baze te sistemit gjeocentrik, se eshte qender e Universit, te cilen gje me mire e shohin ne skicen e dhene mbi dymbedhjete rrathe te universit. Njeheresh e jep edhe largesine e planeteve ndermjet veti dhe prej Tokes, si dhe madhesine e tyre ne krahasim me njeri-tjetrin dhe vecan me Token.
2. Zodiaku
Pos ketyre qiejve dhe planeteve flet edhe per Rrethin e Zodiakut nder qiej, qe ndahet ne dymbedhjete pjese te barabarta dhe secila pjese ka emrin e shenjen simbas nje shtaze, qe simbolizon nje "bashkari o nje miqesi nde natyret". Zodiaku duke u sjelle here para e prapa Diellit, tregon here te lindurit e here prishjen e gjerave (cshtjellimin) ne Hene e ne Bote. Po i japim emrat e ketyre shenjave te Zodiakut per kersheri qe mund te kete lexuesi i sotem:
Dashi, Mezati, Binoshi, Gaforrja, Luani, Vajza, Terezia, Skarrivojeja, Shituesi, Sjapi, Vorba, Peshku.
Sunt Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Virgo, Libraque, Scorpius, Arcitenes, Caper, Amphora, Pisces.
3. Pushteti i Yjeve
Duke u nisur nga teoria e vet, Bogdani nuk e pranon se yjet veprojen dhe e udheheqin njeriun ne jete, sepse kete e ben Zoti. Madje nuk e pranon edhe pikepamjen se njeriu
Lind me yll te vet, mirepo e pranon se yjet dhe trupat qiellore, planetet ndikojne te njeriu. Duke u mbeshtetur ne astrologji, pjeserisht ku verehet nje anim i tij kah astronomia, pranon se te shtate planetet me virtytet e tyre ndikojne brenda moshave te njeriut:
1. Per te fole ma per te ctielle per mbi vertytte yjet, e te Pianetevet, thone astrolojte; Mbasi te lenje njeri, Hana ka force e ruen ndjere mbi-kater vjet, e ajo fomi kurraj nuk jet pa m'paq po si Hana luen: e ketyre vjete u thone kerthinjenia.
2. Kater vjec e ndjere mbi 14, e ka ndene pushtet Merkuri, e banjene posi Merkuri: e atyne vjete u thone feminjenia.
3. Kater mbi dhjete vjec e ndjere mbi 22, e ka ndene pushtet Veneri e atehere hin me dijtune shekullin e deshero me xane e me u bam i urte: e atyne vjete u thone djelmenia.
4. Njizet e dy vjec e ndjere 41, e ka ndene pushtet dielli, e u ep gjithe fuqin' e tyne: e ata vjete jane ma te miret e u thone trimenia.
5. Kater dhjete e nji vjet ndjere mbi 56, jane ndene Marcine, e prashitu aso koheje nieri ashte me i idhune se as kurraj, e i thone burrenia.
6. Pese dhjete e gjashte vjec ndjere 68, i ka ndene pushtet Gjovi (Jupiteri), e nieri ka kujdesni shpiritit e ka urti te mire e apene keshille te mira e atyne vjete u thone pleqenia.
7. Gashte dhjete e tetesh ndjere 98, i ka ndene pushtet Saturni, e nieri ashte plot me kelbaze e kujdes, e ashte gjithe i merzicim e i padurueshm: atyne vjete u thone pleqenia e mbetune; e gjithe qish jet tepere gjall, ashte posi thone profeta, mund' e te dhimtune.
4. Te marret' e Diellit e te marret e Hanese
Te zanete, te zenet e Diellit e shpjegon me faktin se Hena qendron nder ne e nder Diellin, e zihet gjithe ajo pjese qe mbulon Hena me trup te saj, se simbas Bogdanit Hean sillet rreth Diellit. Ndersa te zenet e Henes eshte ateherekur nder Henen huyn e qendron dheu, e nuk e le Henen te marre driten e diellit. Me kete rast e hedh bindjen se Henen e perbin dragoi, e keshtu nuk ben drite. Ose kur zihet dielli thone se ka fjetur nde gurre (ne uje). Kete e shpjegon me faktin se Toka, simbas sistemit gjeocentrik eshte larg yjeve te tjere dhe nuk mund te beje zenien e tyre. Eshte me renesi se kjo pikepamje e Bogdanit mbi zenien e diellit e te henes, ne fakt eshte gjeocentrike, po afer konceptit heliocentrik, qe pranon edhe levizjen e tokes dhe sjelljen e henes rreth tokes e te tokes rreth diellit.
5. Toka (Dheu)
Toka sambas Bogdanit eshte planeti me me shume uje, I mbeshtjelle me uje, zjarr dhe ajer, kushtet per jete. Token e dna ne kater rrathe: rrethi i pare este zemra e dheut (tokes) ku gjendet ferri, Limbi eshte i dyti, i treti Burgatori (Purgatori) dhe i kateri Gjiu i Abrahamit, qe ndryshe i thone edhe Fusha e Elizit (Fushat e Eliseut), ku rrinin patriarket dhe profetet e aty. Pas vdekjes, simbas teologjise ka zbritur Krishti. Ne Purgator apo ne limb qendrojne shpirtrat qe ndahen, pra behet spastrimi i tyre simbas mekateve, e caktohen per ne ferr apo per ne Parajse. Ferri qe eshte ne rrethin e pare, ne zemer te tokes eshte vendi me i shemtuar ku shkojne mekataret e ndryshem simbas llojeve te mekateve, prandaj edhe Bogdani e ndan ne "12 rreshta", rrathe si Dante (Harapi na nfoton se Bogdani e kishte bere kete sistem te dnarjes ne rrathe simbas Komedise Hyjnore edhe kur flet per Qiellin (Kozmosin), Cuneus, 1940). Aty qendron Luciferri qe kishte dashur t'i mbivihet Zotit, prandan ai e denoi te qenmdroje atje pergjithmone.
a)Elemente dhe fenomene te natyres.
Duke folur per disa besetytni se token e mban mezati, Bogdani pohon se kjo nuk eshte e vertete dhe se toka qendron vete si nje ‚gogel', si sfere pra, meqe nuk e pranon levizjen e saj. Prandaj per t'i menjanuar keso dhe bindje te ngajshme thote se nuke me dukete keq bam me prekune disa kafshe te Filozofise, me te cilin temr kuptonte filozofine e natyres ashtu si kuptohet ne kohen e tij. Duke folur per ujin ai jep te dhenen se per nga sasia ujerat jane ndare e bashkuar ne lumenj, liqene, detra e oqeane. Apstaj duke folur per ngjyren e ujerave te lumenjve thote se atae marrin ngjyren nga perberja e tokes dhe nga xehet (mineralet) si ne rastin e ujerave te Janjeves e te Novo Berdes. Si lumenj per ilsutrim permend Danubin, Drinin, Vardarin.
Kurse fenomenet e tjera natyrore i shpjegon permes kundershtiove te kater virtyteteve (cilesive) te kater elementeve: te nxetite, te ftofetit, te thatite e te njomete prej te cilave permedn atsmosfera apo mbretria e ajrit simbas tij, ku behen shienate, breshnate.
Ai flet per keto feomene atmosferike: rete niegulla, Voesa, Bora, akulli, bresheni, pastaj per fenomenet: vetetima, era dhe llojet e saj si dredhja. Flet edhe per termetin apo termekun, si thote ai, qe e merr si avull qe del nga toka po nuk mund te shpertheje, prandaj shkakton dridhje. Ne shpjegimin e ketyre fenomeneve natyrore qendron ne baza shkecore ashtu si shpjegohen edhe sot ne meteorologji e ne gjeografi pos ne disa raste ku del me i reduktuar. Duke e shpjeguar vetetimen e bubullimen Bogdani e lufton paraygjikimin se po shtie Shen-Iliu e po behej keshtu. Pra edhe ne keet fushe kishte njohuri te mira, cfare shihet nga argumentimet qe sjell duke bere fale per keto fenomene....
*Marre nga monografia me te njejtin emer te tij
Bogdani niset nga teoria se jane dhjete qiej. Tre jane qiejt kryesore: empireo, kristalino dhe firamento. Krijimin e universit e mbeshtet ne teorine e kater elementeve te krijimit te botes, qe mesjeta e kishte marre nga Empedokli: Ajri, Uji, Zjarri, Dheu. Krysisht ne te gjitha shpjegimet e veta mbeshtetet te Ptolemeu.
Ne qiellin empiro gjendet Parajsa (Parrisi) me engjejt dhe atje e ka seline Krijuesi (Zoti). Dallon dhjete valle engjejsh, qe u pergjigjen dhjete rratheve te qiellit. Qielli firamento eshte ai qiell qe ka rene ne ujera dhe ka bere ndarjen e tyre ne ajer, ne fryme (ererat) ne zjarr, ne dete e ne lumenj. Ne kete qiell qendrojne te gjithe yjet dhe shtate planetet: Hena, Merkuri, Venera (qe kur i prin Diellit, i thone Ylli i Drites, e kur shkon mbrapa Diellit, Ylli i Mbremjes), Dielli, Marsi, Jove (Jupiteri) dhe Saturni. I teti qiell eshte firamento me yjet, pa planetet, i nenti eshte kristalino, si kristall o billur. E i dhjeti eshte qielli Primo mobile, qe leviz e sillet. Pastaj e shpjegon levizjen e planeteve qe sillen rreth diellit, po Toka nuk leviz, qe Bogdani e thote ne baze te sistemit gjeocentrik, se eshte qender e Universit, te cilen gje me mire e shohin ne skicen e dhene mbi dymbedhjete rrathe te universit. Njeheresh e jep edhe largesine e planeteve ndermjet veti dhe prej Tokes, si dhe madhesine e tyre ne krahasim me njeri-tjetrin dhe vecan me Token.
2. Zodiaku
Pos ketyre qiejve dhe planeteve flet edhe per Rrethin e Zodiakut nder qiej, qe ndahet ne dymbedhjete pjese te barabarta dhe secila pjese ka emrin e shenjen simbas nje shtaze, qe simbolizon nje "bashkari o nje miqesi nde natyret". Zodiaku duke u sjelle here para e prapa Diellit, tregon here te lindurit e here prishjen e gjerave (cshtjellimin) ne Hene e ne Bote. Po i japim emrat e ketyre shenjave te Zodiakut per kersheri qe mund te kete lexuesi i sotem:
Dashi, Mezati, Binoshi, Gaforrja, Luani, Vajza, Terezia, Skarrivojeja, Shituesi, Sjapi, Vorba, Peshku.
Sunt Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Virgo, Libraque, Scorpius, Arcitenes, Caper, Amphora, Pisces.
3. Pushteti i Yjeve
Duke u nisur nga teoria e vet, Bogdani nuk e pranon se yjet veprojen dhe e udheheqin njeriun ne jete, sepse kete e ben Zoti. Madje nuk e pranon edhe pikepamjen se njeriu
Lind me yll te vet, mirepo e pranon se yjet dhe trupat qiellore, planetet ndikojne te njeriu. Duke u mbeshtetur ne astrologji, pjeserisht ku verehet nje anim i tij kah astronomia, pranon se te shtate planetet me virtytet e tyre ndikojne brenda moshave te njeriut:
1. Per te fole ma per te ctielle per mbi vertytte yjet, e te Pianetevet, thone astrolojte; Mbasi te lenje njeri, Hana ka force e ruen ndjere mbi-kater vjet, e ajo fomi kurraj nuk jet pa m'paq po si Hana luen: e ketyre vjete u thone kerthinjenia.
2. Kater vjec e ndjere mbi 14, e ka ndene pushtet Merkuri, e banjene posi Merkuri: e atyne vjete u thone feminjenia.
3. Kater mbi dhjete vjec e ndjere mbi 22, e ka ndene pushtet Veneri e atehere hin me dijtune shekullin e deshero me xane e me u bam i urte: e atyne vjete u thone djelmenia.
4. Njizet e dy vjec e ndjere 41, e ka ndene pushtet dielli, e u ep gjithe fuqin' e tyne: e ata vjete jane ma te miret e u thone trimenia.
5. Kater dhjete e nji vjet ndjere mbi 56, jane ndene Marcine, e prashitu aso koheje nieri ashte me i idhune se as kurraj, e i thone burrenia.
6. Pese dhjete e gjashte vjec ndjere 68, i ka ndene pushtet Gjovi (Jupiteri), e nieri ka kujdesni shpiritit e ka urti te mire e apene keshille te mira e atyne vjete u thone pleqenia.
7. Gashte dhjete e tetesh ndjere 98, i ka ndene pushtet Saturni, e nieri ashte plot me kelbaze e kujdes, e ashte gjithe i merzicim e i padurueshm: atyne vjete u thone pleqenia e mbetune; e gjithe qish jet tepere gjall, ashte posi thone profeta, mund' e te dhimtune.
4. Te marret' e Diellit e te marret e Hanese
Te zanete, te zenet e Diellit e shpjegon me faktin se Hena qendron nder ne e nder Diellin, e zihet gjithe ajo pjese qe mbulon Hena me trup te saj, se simbas Bogdanit Hean sillet rreth Diellit. Ndersa te zenet e Henes eshte ateherekur nder Henen huyn e qendron dheu, e nuk e le Henen te marre driten e diellit. Me kete rast e hedh bindjen se Henen e perbin dragoi, e keshtu nuk ben drite. Ose kur zihet dielli thone se ka fjetur nde gurre (ne uje). Kete e shpjegon me faktin se Toka, simbas sistemit gjeocentrik eshte larg yjeve te tjere dhe nuk mund te beje zenien e tyre. Eshte me renesi se kjo pikepamje e Bogdanit mbi zenien e diellit e te henes, ne fakt eshte gjeocentrike, po afer konceptit heliocentrik, qe pranon edhe levizjen e tokes dhe sjelljen e henes rreth tokes e te tokes rreth diellit.
5. Toka (Dheu)
Toka sambas Bogdanit eshte planeti me me shume uje, I mbeshtjelle me uje, zjarr dhe ajer, kushtet per jete. Token e dna ne kater rrathe: rrethi i pare este zemra e dheut (tokes) ku gjendet ferri, Limbi eshte i dyti, i treti Burgatori (Purgatori) dhe i kateri Gjiu i Abrahamit, qe ndryshe i thone edhe Fusha e Elizit (Fushat e Eliseut), ku rrinin patriarket dhe profetet e aty. Pas vdekjes, simbas teologjise ka zbritur Krishti. Ne Purgator apo ne limb qendrojne shpirtrat qe ndahen, pra behet spastrimi i tyre simbas mekateve, e caktohen per ne ferr apo per ne Parajse. Ferri qe eshte ne rrethin e pare, ne zemer te tokes eshte vendi me i shemtuar ku shkojne mekataret e ndryshem simbas llojeve te mekateve, prandaj edhe Bogdani e ndan ne "12 rreshta", rrathe si Dante (Harapi na nfoton se Bogdani e kishte bere kete sistem te dnarjes ne rrathe simbas Komedise Hyjnore edhe kur flet per Qiellin (Kozmosin), Cuneus, 1940). Aty qendron Luciferri qe kishte dashur t'i mbivihet Zotit, prandan ai e denoi te qenmdroje atje pergjithmone.
a)Elemente dhe fenomene te natyres.
Duke folur per disa besetytni se token e mban mezati, Bogdani pohon se kjo nuk eshte e vertete dhe se toka qendron vete si nje ‚gogel', si sfere pra, meqe nuk e pranon levizjen e saj. Prandaj per t'i menjanuar keso dhe bindje te ngajshme thote se nuke me dukete keq bam me prekune disa kafshe te Filozofise, me te cilin temr kuptonte filozofine e natyres ashtu si kuptohet ne kohen e tij. Duke folur per ujin ai jep te dhenen se per nga sasia ujerat jane ndare e bashkuar ne lumenj, liqene, detra e oqeane. Apstaj duke folur per ngjyren e ujerave te lumenjve thote se atae marrin ngjyren nga perberja e tokes dhe nga xehet (mineralet) si ne rastin e ujerave te Janjeves e te Novo Berdes. Si lumenj per ilsutrim permend Danubin, Drinin, Vardarin.
Kurse fenomenet e tjera natyrore i shpjegon permes kundershtiove te kater virtyteteve (cilesive) te kater elementeve: te nxetite, te ftofetit, te thatite e te njomete prej te cilave permedn atsmosfera apo mbretria e ajrit simbas tij, ku behen shienate, breshnate.
Ai flet per keto feomene atmosferike: rete niegulla, Voesa, Bora, akulli, bresheni, pastaj per fenomenet: vetetima, era dhe llojet e saj si dredhja. Flet edhe per termetin apo termekun, si thote ai, qe e merr si avull qe del nga toka po nuk mund te shpertheje, prandaj shkakton dridhje. Ne shpjegimin e ketyre fenomeneve natyrore qendron ne baza shkecore ashtu si shpjegohen edhe sot ne meteorologji e ne gjeografi pos ne disa raste ku del me i reduktuar. Duke e shpjeguar vetetimen e bubullimen Bogdani e lufton paraygjikimin se po shtie Shen-Iliu e po behej keshtu. Pra edhe ne keet fushe kishte njohuri te mira, cfare shihet nga argumentimet qe sjell duke bere fale per keto fenomene....
*Marre nga monografia me te njejtin emer te tij
Gazeta Koha Jone
Nuk ka komente:
Posto një koment