Më kërcënuan pse u deklarova shqiptar
Plaku i urtë nga fshati Kiçinicë i Rekës së Epërme të rrethit të Gostivarit, Branko Manojlovski mori guximin të flas dhe pohojë me krenarinë më të madhe mbi origjinën e të parëve të tij, ringjalli kujtesën e vetëdijës kombëtare për shqiptarët ortodoks të anës së Rekës, të cilët nga rrethana të ndryshme i janë nënshtruar asimilimit. Pas pohimit ai ka marr shumë kërcënime dhe shantazhe
Driton ZENKU/KOHA
Ishte reportazhi i publikuar në gazetën “Koha” të datës 24 korrik të vitit 2011 që sensibilizoi opinionin jo vetëm shqiptarë mbi pohimet e plakut të urtë nga fshati Kiçinicë e Rekës së Epërme që mori guximin të flas dhe pohojë me krenarinë më të madhe mbi origjinën e të parëve të tij – shqiptarë ortodoks. Edhe pse kishin kaluar plotë dekada nga asimilimi i imponuar i sunduesve të kohës, shtatëdhjetëvjeçari Branko Manojlovski pa ju trembur syri publikisht deklaroi që vazhdimisht dhe ndër vite është ndier dhe ndihet shqiptar, edhe pse zyrtarisht është i evidentuar në dokumente si qytetar me nacionalitet të përkatësisë maqedonase. Pohimet e tij publike mbi përkatësinë kombëtare sa u mirëpritën me zemërgjërësi nga bashkëkombësit e tij, aq u shikuan me tmerr nga struktura të caktuara njerëzish. Madje, pas prononcimeve të tija publike, Manojlovski pranoi edhe shantazhe, ofendime dhe kërcënime të natyrave të ndryshme, madje edhe kërcënime për jetë. Është i vetëdijshëm për perkusionet që mund të pasojnë, por hyjnore sipas tij, mbetet e vërteta dhe vetëm e vërteta, e cila duhet pohuar si do që të jetë. “Fatkeqësisht, shumë shpejt u ballafaqova me një realitet të hidhur. As disa nga më të afërmit e familjes sime nuk e mirëpriten prononcimin tim publik se jam shqiptar. Dhe, mendoj, nuk po e mirëpresin kryesisht nga frika, meqë ata ende nuk janë liruar nga tmerri i të kaluarës se afërt, i cili zanafillën e kishte qysh kur hapësirat tona etnike i pat pushtuar Serbia imperialiste në vitin 1913. Jam prezantuar siç ndihem dhe siç jam – shqiptar, meqë prindërit, gjyshërit, stërgjyshërit dhe paraardhësit tjerë i kisha shqiptarë. Me rrëfimet e mia, si dëshmitar autentik i të kaluarës se familjes, fshatit dhe krahinës sime të dashur, Rekës se Epërme, pasuan reagimet. U ndjeva tepër i lumturuar kur vëllai, kushërinjtë, mbesat, po më përgëzonin për sinqeritetin dhe emocionet e mia të shpalosura në opinion.
Pasuan edhe përgëzimet tepër dashamirëse dhe njerëzore të bashkëkombësve të mi, kryesisht të besimit myslimanë, tek-tuk edhe të besimit ortodoks. Në ndërkohë përmes telefonatave pata edhe kërcënime, të cilat mu duken se ishin nga nacionalistët ekstremistë maqedonas. Këto kërcënime i heshta, sepse nuk dëshirova t’u shkaktoj panik të afërmeve të mi. Vet nuk u ndjeva aspak i frikësuar, jo se shquhem për trimëri, por sepse nuk e di se si me ka përfshi një dëshirë e madhe të kem fatin të vdes në Kiçinicë, meqë do të kem fat të varrosem në varrezat pranë të parëve të mi, në oborrin e Kishës sonë të fshatit, prej vitesh pothuajse e shkretuar, për shkak të emigrimit tonë’, ”, shprehet i vendosur Manojlovski.
Pasuan edhe përgëzimet tepër dashamirëse dhe njerëzore të bashkëkombësve të mi, kryesisht të besimit myslimanë, tek-tuk edhe të besimit ortodoks. Në ndërkohë përmes telefonatave pata edhe kërcënime, të cilat mu duken se ishin nga nacionalistët ekstremistë maqedonas. Këto kërcënime i heshta, sepse nuk dëshirova t’u shkaktoj panik të afërmeve të mi. Vet nuk u ndjeva aspak i frikësuar, jo se shquhem për trimëri, por sepse nuk e di se si me ka përfshi një dëshirë e madhe të kem fatin të vdes në Kiçinicë, meqë do të kem fat të varrosem në varrezat pranë të parëve të mi, në oborrin e Kishës sonë të fshatit, prej vitesh pothuajse e shkretuar, për shkak të emigrimit tonë’, ”, shprehet i vendosur Manojlovski.
Njëherë na serbizuan, pastaj na maqedonizuan
Mërzitë, shqetësimet, kërcënimet e shtynë atë të thërras në ndihmë kujtesën e tij, qoftë për ato që kishte përjetuar vet, qoftë për ato që kishte dëgjuar nga prindërit. “Mbaj mend, – e si të mos e mbaja mend, – vrazhdësinë e mësuesit tim të parë në Belçicë. Në vitin 1948 në shkollë më dërgoi motra ime, Jelica, pesë vite më e moshuar. Asnjëri nga fëmijët e fshatrave tonë, kur filluam shkollën, nuk dinim maqedonisht, meqë gjuhë amtare kishim gjuhën shqipe. Mësuesi (jam në dilemë nëse duhet t’i them mësues atij) më rrahu vetëm pse nuk dita si i thoshin kushëririt në maqedonisht. Që aty filluan peripecitë e ballafaqimit tim me asimilim të përdhunshëm gjuhësor dhe etnik”, rrëfehet Manojlovski.
Katragjyshi im-Manojli, thotë ai, i cili jetoi nga viti 1830 deri më 1903, ishte i emigruar në Stamboll, siç ishin emigruar shumë shqiptarë tjerë të këtyre anëve, sepse në vendlindje nuk kishin mundësi jetese. “Manojli dhe vëllai i tij, Lazari, në vitin 1882 ia dolën të ndërtonin atje një hotel, të cilin e emërtuan ‘Arnaut an’, një emërtim që duhet të simbolizon përcaktimin e tyre etnik. Atëherë ata e kishin mbiemrin Tanashi, sado që ka nga ata që mundohen të me bindin me falsifikime të sajuara nga pushtuesit serbë, se edhe para pushtimit serb stërgjyshërit e mi paskëshin pasur mbiemër te serbizuar-Tanasheviq. Asnjëherë nuk kam dëgjuar ndonjë rekas, të besimit ortodoks, te ketë shpreh dilemën, të kemi qenë ndonjëherë serb!”, thotë ai.
Në aspektin gjuhësor dhe etnik paraardhësit e mi ia kishin dal të përballonin asimilimin nga sundimet pushtuese mijëvjeçare romake, bizntino-bullgar, bizntino-serb dhe otomano-turk, shprehet ai. Edhe djali i Manojlit, Dhimitri, që jetoi gjatë viteve 1865-1932, fillimisht duhet ka ketë pas mbiemrin Tanashi. “Pas pushtimit serb në vitin 1913, familjes sonë iu imponua mbiemri Tanasheviq. Atë mbiemër të serbizuar u detyrua ta mbaj edhe djali i Dhimitrit, gjegjësisht babai im-Manojli, i cili lindi në vitin 1903 dhe rrojti deri në vitin 1983. Por pushteti komunist maqedonas familjes sime ia ‘maqedonizoi’ mbiemrin, nga Tanasheviq në Manojlovski. Këtë ndryshim të imponuar e pata përjetuar vet, kur si i ri shkova për herë të parë në zyrë të vendit për të nxjerr certifikatë të lindjes për motrën dhe u befasova kur nëpunësi ma lëshoi me mbiemër Manojlovski. E kundërshtova, por ai me përzuri nga zyra, me shpjegim se tashmë ishim maqedonas”, shprehet ai.
Në aspektin gjuhësor dhe etnik paraardhësit e mi ia kishin dal të përballonin asimilimin nga sundimet pushtuese mijëvjeçare romake, bizntino-bullgar, bizntino-serb dhe otomano-turk, shprehet ai. Edhe djali i Manojlit, Dhimitri, që jetoi gjatë viteve 1865-1932, fillimisht duhet ka ketë pas mbiemrin Tanashi. “Pas pushtimit serb në vitin 1913, familjes sonë iu imponua mbiemri Tanasheviq. Atë mbiemër të serbizuar u detyrua ta mbaj edhe djali i Dhimitrit, gjegjësisht babai im-Manojli, i cili lindi në vitin 1903 dhe rrojti deri në vitin 1983. Por pushteti komunist maqedonas familjes sime ia ‘maqedonizoi’ mbiemrin, nga Tanasheviq në Manojlovski. Këtë ndryshim të imponuar e pata përjetuar vet, kur si i ri shkova për herë të parë në zyrë të vendit për të nxjerr certifikatë të lindjes për motrën dhe u befasova kur nëpunësi ma lëshoi me mbiemër Manojlovski. E kundërshtova, por ai me përzuri nga zyra, me shpjegim se tashmë ishim maqedonas”, shprehet ai.
Nënat tona nuk dinin asnjë llaf maqedonisht
Mbretëria serbe, nga viti 1913 deri në vitin 1941 ushtroi politikë tepër barbare ndaj popullsisë shqiptare, të besim fetar mysliman, ortodoks dhe katolik, por edhe ndaj popullsisë maqedonase. Bile, maqedonasit as që i njihte për popull, kurse shqiptarët myslimanë mundohej t’i tjetërsonte në turq. Por ama përqendrimin fillestar asimilues pushtuesi serb e koncentroi ndaj popullatës shqiptare me besim ortodoks, duke e shpërdoruar për këtë politikë asimiluese edhe kishën nacionaliste serbe dhe besimin e tyre, prandaj shqiptarët ortodoks i pat “konvertuar” zyrtarisht në serbë.
“Pas formimit të Republikës se Maqedonisë në vitin 1944, një pjesë të familjes sonë përdhunisht iu ndryshua mbiemri nga Tanasheviq në Manojlovski, kurse një pjese tjetër, nga Tanasheviq në Lazarovski, sepse në pushtet erdhën sundimtarë ‘maqedonas’, të dresuar nga nacionalistët sundimtarë serbë, por tashmë të indoktrinuar edhe si komunistë. Siç po vetëkuptohet, në vitet e para të Republikës të sapoformuar të Maqedonisë, pothuajse e tërë popullsia shqiptare e Rekës se Epërme, ortodokse dhe myslimane, gjuhë komunikimi në shtëpi e ka pasur vetëm gjuhën shqipe. Nënat tona nuk dinin asnjë llaf në gjuhën maqedonishte ose në ndonjë gjuhë tjetër. Por ama tani, me fëmijët dhe nipërit e mi (në Amerikë) komunikoj kryesisht në gjuhë angleze, kurse me nipat e mbesat e mia këtu, të lindur pas viteve të 60-ta, më duhet të flas pothuajse vetëm në gjuhën maqedonishte. Dhe këta tani po shfaqin habinë e tyre, se përse unë nuk e kam harruar shqipen e prindërve të mi, edhe më shumë po shfaqin habinë, përse unë po potencoj identitetin tim shqiptar”, shprehet Manojlovski.
Mbretëria serbe, nga viti 1913 deri në vitin 1941 ushtroi politikë tepër barbare ndaj popullsisë shqiptare, të besim fetar mysliman, ortodoks dhe katolik, por edhe ndaj popullsisë maqedonase. Bile, maqedonasit as që i njihte për popull, kurse shqiptarët myslimanë mundohej t’i tjetërsonte në turq. Por ama përqendrimin fillestar asimilues pushtuesi serb e koncentroi ndaj popullatës shqiptare me besim ortodoks, duke e shpërdoruar për këtë politikë asimiluese edhe kishën nacionaliste serbe dhe besimin e tyre, prandaj shqiptarët ortodoks i pat “konvertuar” zyrtarisht në serbë.
“Pas formimit të Republikës se Maqedonisë në vitin 1944, një pjesë të familjes sonë përdhunisht iu ndryshua mbiemri nga Tanasheviq në Manojlovski, kurse një pjese tjetër, nga Tanasheviq në Lazarovski, sepse në pushtet erdhën sundimtarë ‘maqedonas’, të dresuar nga nacionalistët sundimtarë serbë, por tashmë të indoktrinuar edhe si komunistë. Siç po vetëkuptohet, në vitet e para të Republikës të sapoformuar të Maqedonisë, pothuajse e tërë popullsia shqiptare e Rekës se Epërme, ortodokse dhe myslimane, gjuhë komunikimi në shtëpi e ka pasur vetëm gjuhën shqipe. Nënat tona nuk dinin asnjë llaf në gjuhën maqedonishte ose në ndonjë gjuhë tjetër. Por ama tani, me fëmijët dhe nipërit e mi (në Amerikë) komunikoj kryesisht në gjuhë angleze, kurse me nipat e mbesat e mia këtu, të lindur pas viteve të 60-ta, më duhet të flas pothuajse vetëm në gjuhën maqedonishte. Dhe këta tani po shfaqin habinë e tyre, se përse unë nuk e kam harruar shqipen e prindërve të mi, edhe më shumë po shfaqin habinë, përse unë po potencoj identitetin tim shqiptar”, shprehet Manojlovski.
Flamuri shqiptar në kullat e Manojlovskive
Pas prononcimit publik, kullat e familjes Manojlovski u shndërruan në një konak të madh për gjatë ato bashkëkombës të Brankos, të cilën bënin me kilometra rrugë për të takuar dhe përgëzuar atë, për kurajën, guximin dhe vendosmërinë e tij. Për atë, më pas shkruan gazeta gjithandej, u bënë reportazhe televizive. Lajmi morri dhenë. Në kullat binjake në oborrin e familjes Manojlovski valëvitej edhe flamuri kombëtar shqiptar.
“Flamuri jonë kombëtar u rikthye aty ku ka valëvitur një kohë, ngase mbaja mend të me kishte rrëfyer Nëna Zafirë, se me flamur kombëtar shqiptar ishte bërë dasma, kur ishte martuar me babin tim, Manojlin. Kundër vënies se flamurit tonë kombëtar u shprehën edhe ca njerëz të familjes sonë të madhe. Atyre nuk u mjaftonin arsyetimet e mia, se e ndieja për flamur të kombit tim, se me atë flamur ishte bërë dasma e prindërve të mi. Reagimi i tyre po më mërzit shumë, sepse atyre nuk ju ka mjaftuar që janë tjetërsuar në popull tjetër – maqedonas, por paskëshin ruajtur edhe paksa urrejtje ndaj kombit dhe flamurit të prindërve tanë”, thekson plaku nga fshati Kiçnicë.
“Flamuri jonë kombëtar u rikthye aty ku ka valëvitur një kohë, ngase mbaja mend të me kishte rrëfyer Nëna Zafirë, se me flamur kombëtar shqiptar ishte bërë dasma, kur ishte martuar me babin tim, Manojlin. Kundër vënies se flamurit tonë kombëtar u shprehën edhe ca njerëz të familjes sonë të madhe. Atyre nuk u mjaftonin arsyetimet e mia, se e ndieja për flamur të kombit tim, se me atë flamur ishte bërë dasma e prindërve të mi. Reagimi i tyre po më mërzit shumë, sepse atyre nuk ju ka mjaftuar që janë tjetërsuar në popull tjetër – maqedonas, por paskëshin ruajtur edhe paksa urrejtje ndaj kombit dhe flamurit të prindërve tanë”, thekson plaku nga fshati Kiçnicë.
Matevski nuk dinte maqedonisht
Për të sqaruar dukurinë e asimilimit të popullatës shqiptare të anës së Rekës, meqë është në moshë të thyer, Manojlovski përmend tre emra konkret të personaliteteve të shquar të kohës. “Fillimisht do të përmend emrin e një personaliteti shumë të afirmuar e të respektuar edhe si ‘Hero i Popullit’. Ai është Video Smilevski-Bato, djali i hallës sime, Velikës. Video Smilevskin edhe mund ta quajnë maqedonas, por ama hallës sime, Velikës, me ç’të drejtë mund t’i tjetërsohet identiteti i saj shqiptar!? Me këtë rast po sjell vetëm bisedën kundërshtuese të tij, që unë të mos emigroja në Amerikë. Ai arsyetonte mosshkuarjen time me përkrahjen që më kishte bërë për studime në Zagreb dhe se shtetit i duhesha si kuadër i ri. Kurse unë i thosha se nuk mund të vazhdoja të qëndroja me identitet të dubluar etnik, atë shqiptar në shtëpi, deri te dera e oborrit, dhe atë të imponuar, maqedonas, jashtë shtëpisë. Për këtë qëndrim timin ai që hidhëruar, por nuk pat marr masa ndëshkuese, siç i kanë ndëshkuar të tjerët. Tani po sjell dy emra të akademikëve që akoma jetojnë, e uroj të jetojnë sa më gjatë, për të shpjeguar se jo vetëm në nivel politik, por edhe atë akademik, ka ndodhur tjetërsimi i dhunshëm etnik i shqiptarëve ortodoks në maqedonas. Pothuajse të gjithë qytetarët e Republikës se Maqedonisë e kanë dëgjuar emrin e ish-kryetarit të Akademisë se Shkencave të Maqedonisë, poetin e mrekullueshëm Mate Matevski. Babai i tij ka qenë mik me babain tim në Stamboll. Kur ai u kthye nga Stambolli, me sa mbaj mend të kem dëgjuar, në moshë 14-vjeçare, gjuhë amtare e kishte shqipen. Ai nuk dinte fare maqedonisht. Krijimtarinë fillestare letrare e pat filluar në gjuhë shqipe në revistën letrare ‘Jeta e Re’ Akademiku i shquar Matevski vazhdon të heshtë se prindërit e tij ishin shqiptarë. Do të bënte gjynah nëse do të thoshte se ata ishin tjetërsoj” potencoi Manojlovski.
Nuk ka komente:
Posto një koment