Homo Historicus
Enj, 06 Mars 2008
Gazeta Shekulli
Shkenca e historisë kujtoi në dhjetëvjetorin e vdekjes humbjen e pazëvendësueshme të Injac Zamputti. Kush ishte njeriu që nuk dinte të punonte "ndryshe", konform demagogjisë
"Vdekja fillon aty ku mbaron puna" dhe "Filloje punën në mëngjes me entusiazmin e një të riu dhe në mbrëmje mbaroje me mençurinë e një plaku". Dy parimet që pati në jetë Injac Zamputti, dhëndri i tij, profesor Musa Vyshka, i kujtoi dje kur dikush përmendi se të rinjtë i marrin për të rrjedhur të vjetrit kur thonë fjalë urtie.
Përkujtimoret janë të vështira për t'u mbajtur pa mërzi deri në fund, sidomos kur i ndjeri që i ka mbledhur nuk ka qenë modeli i shkencëtarit popullor, me emër të madh, siç nuk ishte Injac Zamputti (1910-1998).
Për kohën, dyzet vite, kur ai punoi në fushën e studimeve historike në Institutin e Shkencave dhe të Historisë më pas, Luan Malltezi (historian) tha se Zamputti ka kaluar një jetë të qetë, sadoqë "nuk ishte shumë i afërt me pushtetin". Por Zamputti e kishte deklaruar: Unë kështu di të punoj. Ishte i vetmi studiues që dokumentin historik mesjetar e sillte prej latinishtes apo italishtes mesjetare, "gjuhë që ishin armët e tij". "Është një rast që bën përjashtim", thotë Malltezi. "Të gjitha botimet e Injac Zmaputtit janë në shqip dhe në origjinalin italisht-latinisht. Një ndër punimet e tij të para është zbërthimi i alfabetit të dorëshkrimit të quajtur "Anonimi i Elbasanit", transkriptimi e komentimi i tij. Në vitet '60 nis përgatitjen e studiuesve të rinj për të bërë kërkime në arkivat eVenedikut, Vatikanit, Raguzės, sepse ai vetë (për shkak të origjinës italiane (!)) nuk mund të shkonte. Ai transkriptonte, përkthente dhe komentonte dokumentet në mikrofilma që sillnin nxënësit e tij. Mbi këtë lëndë Instituti i Historisë botoi një seri veprash: "Dokumente të shek.XV për Historinë e Shqipërisë (1479 –1499)" dhe seriali i librave "Dokumente për Historinë e Shqipërisë" deri në vitet 1675-1699. Janë rreth 4500 faqe dokumente. "Që në fillim Injac Zamputti na mësoi se historia bëhet me fakte dhe ky njeri krijoi fondin e artë të dokumentit. Në Institutin e Studimeve Shkencore në vitin 1962-63 ishte një ambient gjigantësh", kujton politikani- arkeolog Neritan Ceka, "me poliedrikë si Buda, të urtë si Ceka, olimpikë si Çabej, modestë dhe njerëzorë si Zamputti, një person që binte në sy për fisnikërinë e tij që tutje. Gjithmonë ka qenë në cep të rrezikut të persekutimit, por asnjëherë nuk u përfshiprej tij. Përmenda këtë listë shkencëtarësh mes të cilëve qëndron Injac Zamputti, sepse kanë shkruar një histori të Shqipërisë që nga prehistoria, një histori që qëndron denjësisht si një shkencë bashkëkohore".
Cepi i i rrezikut për të cilin foli Ceka ka lidhje me origjinën e albanologut.
U lind më 12 shkurt 1910 në Shkodër, aty ku kishte lindur babai i tij, Romolo, me origjinë italiane. Studioi në kolegjin Saverian të Jezuitëve bazë elitare edukimi nëpër të cilin kishin kaluar një pjesë e mirë e pendave të ndritura shqipe. Aty e mbajnë mësues të letërsisë shqipe, si koleg i ri i Ndre Mjedës. Mik dhe koleg i albanologut italian, klerikut Zef Valentinit të cilit shkenca jonë i mbetet borxhlie.
U martua me vajzën shkodrane Roza dhe krijoi familje të madhe. Studioi në Universitetin e Triestes për Shkencat Politike ku mbron temën "700-a Veneciane dhe Shqipëria". Është akoma në fazën e parë të veprës e cila deri në fund të Luftës së Dytë Botërore i përket krijimtarisë letrare. Bashkëkohës i Ernest Koliqit, Migjenit, Vinçenc Prenushit, shkroi publicistikë në "Hylli i dritës", "Leka" dhe në "Kumbonat e së dielës". Botoi vëllimet me novela "Zemra njerëzish", "Atje, nën hijen e Rozafës", melodramën "Damiani himariot" dhe dramën historike "Guri i themelit". Drejtori i ri Insitutit të Historisë, Beqir Meta, dje se në 100 -vjetorin e lindjes së Zamputtit, në vitin 2010 do të botohet vepra e tij e plotë. Me siguri fjala është për studimet historike, ndërsa vepra letrare e përmendur më lart si letërsi e traditës, duket më e vështirë që të ribotohet pas gjysmë shekulli.
Zamputtin dhe kontributin e tij në fushë të etimologjisë e preku gjuhëtari Seit Mancaku i cili veçoi disa përparësi të studiuesit: njohjen e literaturës kishtare dhe të dokumentacionit të autorëve të vjetër të shqipes Buzuku, Bardhi, Budi, Bogdani. Ai i njeh meritën e mbrojtjes së një teze re për vendin që i duhej dhënë "Mesharit" të Gjon Buzukut. Këndvështrimi i Zamputtit sipas të cilit vepra e Buzukut bënte pjesë në luftën ideologjike të kohës së tij, prandaj Vatikani do ta hiqte nga indeksi i librave, është ky: "Puna e Buzukut dhe e pasuesve të tij fetarë nuk i përket veprimtarisë tipike humanistike, kur shkruajnë shqip. Nga kjo anë, puna e tyre, edhe pse bën pjesë në qëndresën e përgjithshme antiosmane të popullit shqiptar, nuk frymëzohet nga idetë e mëdha që pushtuan kulturën europiane dhe iu kundërvunë Mesjetës. Nuk duhet kërkuar pra çfarë nuk gjendet te Buzuku e Budi." Mancaku thekson se ky studiues "shkrimtarët e letërsisë së vjetër nuk i shihte vetëm si qëndrestarë kundër islamizimit të vendit në shekujt XVI-XVII, por edhe në raportet me Romën dhe klerin katolik nuk i shihte aq rozë sepse qëllimi ishte që të mbronin identitetin kombëtar shqiptar".
Kur të gjithë folën për Zamputtin e madh dhe modest, etnologu i palodhur Mark Tirta tha vetëm dy fjalë: "Këtu duhet thënë e vërteta. Injac Zmaputti s'ka qenë i trajtuar sipasmeritave që ka pasur. Edhe titulli "profesor" iu dha në vitin 1995. Asnjëherë nuk ia njohën titullin doktor dhe diplomën e Triestes."
Në vitin 1993 Injac Zamputti riatdhesohet në Itali ku vdiq, më 28 shkurt 1998 në Tivoli.
Në vitet e fundit botoi tek "Hylli i Dritës" një ese për fillimet e letërsisë në gjuhën shqipe dhe dy veprat kritike "Ekskursion në veprën e Kadaresë" dhe "Fishta, koha, njeriu, vepra".
Ka vepra të pabotuara, një pjesë ndodhen në fondet e Institutit të Historisë, disa i mori me vete kur iku në Itali dhe një pjesë ruhen të mbyllura në shtëpinë e Rrugës së Elbasanit. Së shpejti kthehet në Tiranë i biri Jozefi për të parë se çfarë mund të dalë për botim për vitin 2010.
"Vdekja fillon aty ku mbaron puna" dhe "Filloje punën në mëngjes me entusiazmin e një të riu dhe në mbrëmje mbaroje me mençurinë e një plaku". Dy parimet që pati në jetë Injac Zamputti, dhëndri i tij, profesor Musa Vyshka, i kujtoi dje kur dikush përmendi se të rinjtë i marrin për të rrjedhur të vjetrit kur thonë fjalë urtie.
Përkujtimoret janë të vështira për t'u mbajtur pa mërzi deri në fund, sidomos kur i ndjeri që i ka mbledhur nuk ka qenë modeli i shkencëtarit popullor, me emër të madh, siç nuk ishte Injac Zamputti (1910-1998).
Për kohën, dyzet vite, kur ai punoi në fushën e studimeve historike në Institutin e Shkencave dhe të Historisë më pas, Luan Malltezi (historian) tha se Zamputti ka kaluar një jetë të qetë, sadoqë "nuk ishte shumë i afërt me pushtetin". Por Zamputti e kishte deklaruar: Unë kështu di të punoj. Ishte i vetmi studiues që dokumentin historik mesjetar e sillte prej latinishtes apo italishtes mesjetare, "gjuhë që ishin armët e tij". "Është një rast që bën përjashtim", thotë Malltezi. "Të gjitha botimet e Injac Zmaputtit janë në shqip dhe në origjinalin italisht-latinisht. Një ndër punimet e tij të para është zbërthimi i alfabetit të dorëshkrimit të quajtur "Anonimi i Elbasanit", transkriptimi e komentimi i tij. Në vitet '60 nis përgatitjen e studiuesve të rinj për të bërë kërkime në arkivat eVenedikut, Vatikanit, Raguzės, sepse ai vetë (për shkak të origjinës italiane (!)) nuk mund të shkonte. Ai transkriptonte, përkthente dhe komentonte dokumentet në mikrofilma që sillnin nxënësit e tij. Mbi këtë lëndë Instituti i Historisë botoi një seri veprash: "Dokumente të shek.XV për Historinë e Shqipërisë (1479 –1499)" dhe seriali i librave "Dokumente për Historinë e Shqipërisë" deri në vitet 1675-1699. Janë rreth 4500 faqe dokumente. "Që në fillim Injac Zamputti na mësoi se historia bëhet me fakte dhe ky njeri krijoi fondin e artë të dokumentit. Në Institutin e Studimeve Shkencore në vitin 1962-63 ishte një ambient gjigantësh", kujton politikani- arkeolog Neritan Ceka, "me poliedrikë si Buda, të urtë si Ceka, olimpikë si Çabej, modestë dhe njerëzorë si Zamputti, një person që binte në sy për fisnikërinë e tij që tutje. Gjithmonë ka qenë në cep të rrezikut të persekutimit, por asnjëherë nuk u përfshiprej tij. Përmenda këtë listë shkencëtarësh mes të cilëve qëndron Injac Zamputti, sepse kanë shkruar një histori të Shqipërisë që nga prehistoria, një histori që qëndron denjësisht si një shkencë bashkëkohore".
Cepi i i rrezikut për të cilin foli Ceka ka lidhje me origjinën e albanologut.
U lind më 12 shkurt 1910 në Shkodër, aty ku kishte lindur babai i tij, Romolo, me origjinë italiane. Studioi në kolegjin Saverian të Jezuitëve bazë elitare edukimi nëpër të cilin kishin kaluar një pjesë e mirë e pendave të ndritura shqipe. Aty e mbajnë mësues të letërsisë shqipe, si koleg i ri i Ndre Mjedës. Mik dhe koleg i albanologut italian, klerikut Zef Valentinit të cilit shkenca jonë i mbetet borxhlie.
U martua me vajzën shkodrane Roza dhe krijoi familje të madhe. Studioi në Universitetin e Triestes për Shkencat Politike ku mbron temën "700-a Veneciane dhe Shqipëria". Është akoma në fazën e parë të veprës e cila deri në fund të Luftës së Dytë Botërore i përket krijimtarisë letrare. Bashkëkohës i Ernest Koliqit, Migjenit, Vinçenc Prenushit, shkroi publicistikë në "Hylli i dritës", "Leka" dhe në "Kumbonat e së dielës". Botoi vëllimet me novela "Zemra njerëzish", "Atje, nën hijen e Rozafës", melodramën "Damiani himariot" dhe dramën historike "Guri i themelit". Drejtori i ri Insitutit të Historisë, Beqir Meta, dje se në 100 -vjetorin e lindjes së Zamputtit, në vitin 2010 do të botohet vepra e tij e plotë. Me siguri fjala është për studimet historike, ndërsa vepra letrare e përmendur më lart si letërsi e traditës, duket më e vështirë që të ribotohet pas gjysmë shekulli.
Zamputtin dhe kontributin e tij në fushë të etimologjisë e preku gjuhëtari Seit Mancaku i cili veçoi disa përparësi të studiuesit: njohjen e literaturës kishtare dhe të dokumentacionit të autorëve të vjetër të shqipes Buzuku, Bardhi, Budi, Bogdani. Ai i njeh meritën e mbrojtjes së një teze re për vendin që i duhej dhënë "Mesharit" të Gjon Buzukut. Këndvështrimi i Zamputtit sipas të cilit vepra e Buzukut bënte pjesë në luftën ideologjike të kohës së tij, prandaj Vatikani do ta hiqte nga indeksi i librave, është ky: "Puna e Buzukut dhe e pasuesve të tij fetarë nuk i përket veprimtarisë tipike humanistike, kur shkruajnë shqip. Nga kjo anë, puna e tyre, edhe pse bën pjesë në qëndresën e përgjithshme antiosmane të popullit shqiptar, nuk frymëzohet nga idetë e mëdha që pushtuan kulturën europiane dhe iu kundërvunë Mesjetës. Nuk duhet kërkuar pra çfarë nuk gjendet te Buzuku e Budi." Mancaku thekson se ky studiues "shkrimtarët e letërsisë së vjetër nuk i shihte vetëm si qëndrestarë kundër islamizimit të vendit në shekujt XVI-XVII, por edhe në raportet me Romën dhe klerin katolik nuk i shihte aq rozë sepse qëllimi ishte që të mbronin identitetin kombëtar shqiptar".
Kur të gjithë folën për Zamputtin e madh dhe modest, etnologu i palodhur Mark Tirta tha vetëm dy fjalë: "Këtu duhet thënë e vërteta. Injac Zmaputti s'ka qenë i trajtuar sipasmeritave që ka pasur. Edhe titulli "profesor" iu dha në vitin 1995. Asnjëherë nuk ia njohën titullin doktor dhe diplomën e Triestes."
Në vitin 1993 Injac Zamputti riatdhesohet në Itali ku vdiq, më 28 shkurt 1998 në Tivoli.
Në vitet e fundit botoi tek "Hylli i Dritës" një ese për fillimet e letërsisë në gjuhën shqipe dhe dy veprat kritike "Ekskursion në veprën e Kadaresë" dhe "Fishta, koha, njeriu, vepra".
Ka vepra të pabotuara, një pjesë ndodhen në fondet e Institutit të Historisë, disa i mori me vete kur iku në Itali dhe një pjesë ruhen të mbyllura në shtëpinë e Rrugës së Elbasanit. Së shpejti kthehet në Tiranë i biri Jozefi për të parë se çfarë mund të dalë për botim për vitin 2010.
Nuk ka komente:
Posto një koment