Gurezeza, qyteti i panjohur i antikitetit

E Premte, 22 Shkurt 2008

Shume pak turiste vendas, aq me pak te huaj, e njohin qytetin antik te Gurezezes, deshmi e qyteterimit ilir, qe ndodhet ne komunen Cakran, 17 km larg Fierit. Arkeologet kane vleresuar se Gurezeza, emri antik i se ciles mendohet te jete Barbyl, eshte po aq e rendesishme per trashegimine kulturore shqiptare sa Apolonia, qyteti antik ne Pojan te Fierit apo Bylysi, ne zonen e Hekalit ne rrethin e Mallakastres. Por deri tani shume pak eshte bere per promovimin e saj. “Promovimi dhe zhvillimi i vlerave te Gurezezes, do te jete prioritet per vitin 2008”, u shpreh prefekti i Qarkut te Fierit, Shahin Bejdaj, ne nje takim dhe diskutuan per promovimin e vlerave te qytezes se Gurezezes. Specialistet mendojne se duhen germime dhe hulumtime te metejshme per te zbuluar emrin e sakte te qytetit antik, qe shtrihet ne kodrat e Gurezezes te komunes Cakran.

Zbulimet qe kane dale deri tani ne drite, tregojne se qyteterimi ne Gurezeze fillon qe nga periudha e Neolitit deri ne Mesjete. Muri rrethues eshte i gjate 2100 m dhe siperfaqja e pergjithshme brenda murit rrethues eshte 23 ha, pothuajse e barabarte me Bylysin. Gurezeza ka sherbyer si nje qender shume e rendesishme ekonomike, politike e shoqerore. Kete e deshmon gjetja aty e nje thesari prej 3500 cope monedhash bronzi dhe argjendi. Ne baze te ketyre gjetjeve mendohet se Gurezeza ka sherbyer si qendra e Mbretit ilir, Monun. Germimet ne Gurezeze datojne ne vitin 1916-’18, kur arkeologu austriak, Camillo Praschniker, kreu ekspediten e pare. Me pas, ato do te vijonin ne vitin 1963, nga arkeologet shqiptare. Nga ky vit, vendbanimi antik iu nenshtrua disa ekspeditave me karakter informues dhe germues. Gjetjet e neolitit te mesem jane te shumta dhe perfaqesojne nje faze me vete te zhvillimit kulturor te kesaj periudhe ne vendin tone.

“Kazma” e Ramës zbulon Tiranën antike

Gazeta SOT

Wednesday, 20 February 2008

Në morinë e viteve gjurmët e Tiranës së vjetër pak i kanë mbijetuar shekujve. Viti 2002 shënoi një moment të rëndësishëm për historinë e kryeqytetit, zbulimi i një kulle katërkëndëshe në afërsi të mureve të kalasë ekzistuese, ose më mirë kalasë së Tiranës, e cila ishte zbuluar. Duhej të gërmohej për rikonstruksionin e rrugës pranë Kalasë së Toptanasve për të mbërritur te “zbulimi i ri” i Tiranës së vjetër. Përveç punëtoreve të firmës së ndërtimit, prej disa ditësh në këtë rrugë gjenden specialistë të monumenteve dhe arkitektë restauratorë.Muri rrethues i kalasë mund të pikaset lehtë prej atyre që iu bie udha pranë kalasë ekzistuese, por nuk është vetëm muri rrethues ai që ka dalë. Specialistët që po ndjekin gërmimet pohojnë se me murin rrethues të kalasë, në këtë anë doli edhe një kullë e rrumbullakët, e cila përkon me cepin e kullës tjetër, atë katërkëndëshe të cepit jugor, e cila u zbulua në vitin 2002. Ndërkohë që më në fund objektet që tashmë janë identifikuar si qendra historike dhe kulturore do të jenë nën proceset e restaurimeve. Për këtë qëllim pas një mbledhje, e cila zgjati disa orë Këshilli Kombëtar i Restaurimeve i mbledhur dje nën drejtimin e kryetarit të saj, Ministrit Ylli Pango diskutoi dhe mori vendime mbi një sërë projektesh restaurimi, të financuara nga buxheti i shtetit, dhe nga donatorë. Diskutimet në këtë mbledhje nisën rreth gjurmëve të reja të zbuluara gjatë punimeve për rikonstruksionin e rrugës pranë Kalasë së Toptanasve. KKR vendosi të shpallë monument kulture rrënojat duke ja bashkangjitur këtë vendim atij të vitit 1973, kur kalaja e Tiranës u shpall monument kulture. Gjithashtu do t'i propozohet Këshillit të Ministrave shpallja e zonës si zonë arkeologjike. Por, mbledhja e KKR që nisi që në mëngjes shërbeu për të marrë edhe shumë vendime për restaurimet në qendrat e tjera historike dhe kulturore. Në këtë mbledhje u vendos miratimi i paketës së projekteve të restaurimit të objekteve monument kulture, në Qytetin e Gjirokastrës, duke filluar me fasadat e objekteve në Qafën e Pazarit, banesa e Kabilajve, Çabej, Kikino, Gurgaj, Çene dhe Angonatet. Fondi i shtetit shqiptar për këto objekte i është kaluar UNESCO-s, për restaurimin e këtyre objekteve. Po ashtu u vendos miratimi i paketës së projekteve të restaurimit të objekteve monument kulture, në qytetin e Beratit, plan i investimeve për vitin 2008, që kanë të bëjnë më restaurimin e fasadave mure, porta në lagjen Kala, Berat, banesat Petraq Musha, Dhimitër Ikonomi, Nasi Pushi. Në këtë mbledhje, gjithashtu u vendos miratimi i projekteve të restaurimit të objektit prefektura Shkodër, Manastiri i 40 Shenjtorëve, Sarandë, Kishës së Shën Mërisë Maligrad. Ndërkohë që projekti i integrimit të rrënojave të dala në sheshin e ndërtimit të firmës D&H Construksion, u mor vendimi duke vendosur që: destinacioni i nivelit, i cili dëshmon objektet do të jetë Galeri Arti. Fatin më të keq në këtë mbledhje të KKR e pati projekti për rrënojat e kullës trekëndore në Durrës që nuk u miratua, i cili ishte i paraqitur nga firma e ndërtimit G&Xh. Historia e Kalasë së Tiranës (Toptanasve) Teknika e ndërtimit që na çojnë në mesjetë janë ato të mureve të sapo zbuluara të Kalasë së Tiranës. Sipas specialistëve në 1614-ën, Tirana mori statusin e Kazasë, pra si një qytet me bashki dhe gjykatë, jo pse deri atëhere nuk ishte qytet, por më parë ajo ishte nahije që varej nga Sanxhaku i Ohrit, ku ishte guvernator Sulejman Pash Balgjini, i cili i dha statusin e kazasë qytetit të tij të lindjes. Duke krijuar një kompleks kulturor pranë pazarit që ekzistonte, xhamia, hamami, medreseja, një kuzhinë për të varfrit. Por xhamia u prish nga fundi i Luftës së Dytë, por, sidoqoftë, ai pati kalanë, që ishte një qendër e Guvernatorit të Tiranës. Dhe i biri i tij, Ahmet Beu, ndërtoi brenda kalasë kullën e gjatë, e cila është edhe sot, e cila ka dalë në vitin 1960. Kalaja ruajti këtë pamje që ka edhe sot, duke u ndërtuar shtëpi brenda saj, të cilat sot janë monument kulture.

Pasuria arkeologjike nga antikiteti

Gazeta Koha Jone - E Merkure, 30 Janar 2008

Bregdeti shqiptar do te jete edhe kete vit arena e vezhgimeve arkeologjike me synim nxjerrjen ne drite te fakteve qe vertetojne qyteterimin mesdhetar ne shekuj. Ekspeditat dhe vezhgimet nenujore arkeologjike te viteve te fundit, te kryera ne bashkepunim me partneret e huaj, do te vazhdojne edhe gjate sezonit te ardhshem veror ne disa nga pikat me interes te bregdetit jugor dhe qendror. Dr. Adrian Anastasi, shef i sektorit te arkeologjise nenujore prane Institutit te Arkeologjise, thote ne nje interviste ekskluzive per Atsh-ne, se “ne bregdetin e Durresit vezhgimet do te vazhdojne per te katertin vit radhazi”. Tashme ne veriperendim te qytetit bregdetar, ne zonen e njohur me emrin Batllat dhe prane Kepit te Palit, jane identifikuar dy masive me qeramike qe mendohet se perbejne ngarkesen e dy anijeve qe i drejtoheshin apo largoheshin nga Durresi mbi 1900 vjet me pare.

Nje staf teknik prej tre specialistesh qe zhyten deri ne 40 metra, megjithese punesohen ne periudha te shkurtra perbejne berthamen e pare te arkeologjise nenujore ne vendin tone.

Hartat nenujore dhe trashegimia arkeologjike detare

Pasuria arkeologjike nenujore shqiptare ka nisur tashme te inventarizohet. Dr. Anastasi tregon se puna per kete qellim nisi nje vit me pare ne bashkepunim me dr. Jeffrey Royal te Fondacionit RPM Nautical nga SHBA. “Jemi duke punuar per pergatitjen e hartave tredimensionale nenujore, cka do te mundesoje inventarizimin e pasurive arkeologjike te bregdetit shqiptar”, vijon dr. Anastasi, ndersa nenvizon se tashme ka perfunduar skanimi i zones nga kufiri detar jugor deri ne gjirin e Kakomese. Ai vlereson njohjen e gjirit mes Sarandes dhe Korfuzit, si rrugekalimi kryesor per shkembimet ushtarake dhe tregtare ne antikitet dhe ne mesjete.

Dr. Anastasi ben te ditur se gjate kesaj vere, ekspedita synon fillimin e nje germimi arkeologjik nenujor ne nje thellesi mesatare, i pari i ketij lloji ne vendin tone. “Ne kete zone jugore jane identifikuar mjaft amfora te shekullit te IV-III para eres sone dhe pas largimit te perkohshem dhe konservimit te tyre ne shpresojme te identifikojme reliktin e anijes mbi te cilen ato kane qene ngarkuar. Ky do te ishte zbulimi i pare i ketij lloji ne vendin tone dhe ne boten shkencore, qe tashme eshte orientuar drejt arkeologjise nenujore. “Jehona e nje lajmi te tille ka rendesi mjaft te madhe”, shton ai.

“Liburna”, ekspozite me objektet nenujore

Nje nder projektet me te rendesishme te arkeologjise nenujore shqiptare eshte edhe ai i emertuar “Liburna”, ne bashkepunim me prof. Giuliano Volpen e Universietit te Foggias (Itali), projekt qe ka hyre ne vitin e dyte te tij. Per dy jave radhazi ne fund te gushtit te vitit 2007, 9 specialiste shqiptare dhe 13 te tjere nga Italia kryen gjithsej mbi 100 ore zhytje nenujore. Dr. Adrian Anastasi flet me entuziazem per rezultatet e ekspedites, duke nenvizuar se “kemi gjetur materiale qeramike, te cilat dokumentojne nje periudhe mbi 1.000 vjecare, qe nis nga shek IV para eres sone dhe vazhdon deri ne mesjete”. Sipas tij, pjeset prej plumbi te dy spirancave qe zbuluam vertetojne pranine e ndonje anijeje te lashte ne afersi te vend-kerkimeve tona.

Gjetjet vertetojne lidhjet e shumta tregtare te kesaj zone ne antikitet jo vetem me portet e aferta te Korfuzit, Puglias apo Korintit. Shkembimet tregtare arrijne deri ne ishujt e Egjeut, qe ishin nje fuqi ekonomike e rendesishme per kohen. “Gjate zhytjeve ne thellesite nga 33-45 metra kemi zbuluar edhe amfora afrikane, prodhime te qyteteve te Afrikes Veriore”, vijon dr. Anastasi. Ai ben te ditur se gjate ketij viti keto objekte do te ekspozohen per specialistet dhe publikun ne Durres, ndersa synimi i larget eshte krijimi i nje muzeu te arkeologjise nenujore ne kalane e Ali Pashait ne Porto Palermo (Vlore).

“Porto Palermo nuk te sugjestionon vetem me panoramen dhe me te kaluaren e larget. Keshtjella e Ali Pashe Tepelenes eshte nje destinacion mjaft mikprites dhe joshes per turistet e huaj dhe vendas”, vlereson ai, duke shtuar se porti ushtarak eshte nje deshmi e drejtperdrejte e Luftes se Ftohte te shekullit te kaluar.

Projekti “Liburna” synon kthimin e ketij objekti me vlera historike ne nje muze te objekteve te detarise ilire dhe shqiptare, por njekohesisht edhe shfrytezimin gjithevjetor te tij, si nje qender e formimit te studenteve dhe specialisteve zhytes nenujore. I rendesishem eshte edhe kualifikimi i guidave turistike nenujore, te cilat do te jene mjaft te vlefshme ne nje te ardhme te afert edhe ne pjese te tjera te bregdetit shqiptar, aq i pasur me objekte arkeologjike dhe pasuri te flores dhe faunes ujore. “Ndersa vete zona e Porto Palermos duhet te jete nje Park Kombetar i mbrojtur nga shteti”, sugjeron ai.

Gjate veres se vitit 2008 jane parashikuar edhe vezhgime nenujore ne zonen e Triportit, ne te cilen permes objekteve qeramike jane konfirmuar kontaktet e para me detarine mikenase, ndersa ne zonen e Orikumit shpresohet te njihen te dhenat e para per perplasjen e madhe detare mes Cezarit dhe Pompeut, mbi 2 mije vjet me pare.

Nje tjeter bashkepunim italo-shqiptar 3 vjecar mundesoi vitin e kaluar identifikimin e anijes transportuese “Re Umberto” si dhe nje anije gjuajtese italiane, te cilat ishin mbytur ne gjirin detar te Vlores gjate dy luftrave te fundit boterore. Ekspedita ne gjirin e Vlores do te vazhdoje edhe kete vit, me mbeshtetjen e ekspedites lokale “Blu”.

Dr. Adrian Anastasi tregon edhe synimet per eksplorimin e terrakoave helenistike te zbuluara nga prof. Neritan Ceka. Zbulimet e fundit me sfond prehistorik te prof. Petrika Leres ne liqenin e Prespes jane deshmi e pasurise arkeologjike edhe ne liqene dhe prane shtreterve te lumenjeve.

Bregdeti shqiptar si dhe sistemi lumor i Bunes, Drinit dhe Vjoses, qe jane shfrytezuar gjeresisht ne antikitet dhe ne mesjete fshehin nje pjese te panjohur te historise se paraardhesve tane, ilireve, te cilet shpesh here jane quajtur edhe pirate te detrave. Sipas dr. Anastasit, terminologjia e historise antike detare nuk e pranon termin “pirat”. Zbulimi dhe studimi i relikteve te anijeve ne keto brigje do te sqaroje jo vetem pranine, por edhe forcen e vertete te flotes ushtarake dhe tregtare ilire, e cila ne antikitet duhet te konkurronte me Greqine dhe Romen, dy superfuqite detare te kohes.